آینده ایران در گرو تحول بخش انرژی

ایران به‌عنوان یکی از اعضای اصلی اوپک، قرار است با دیگر کشورهای عضو اوپک به منظور کنترل قیمت نفت و تعادل بازار همکاری کند. در جلسات سازمان اوپک، براساس موقعیت تولید و صادرات نفت و گاز در هر کشور عضو، میزان تولید و صادرات هر کشور در سبد نفتی اوپک هر سه‌ماه یک‌بار تعیین می‌شود. در سال ۲۰۲۲ براساس آخرین اظهارات مقامات اوپک، پس از اجماع برنامه تولید و صادرات نفت، تولید نفت خام اوپک در این سال برابر ۸/ ۳۳میلیون بشکه در روز تعیین شد که با توجه به تحولات سیاسی حاکم بر بازارهای اقتصادی، این میزان به حدود ۵/ ۳۱میلیون بشکه در روز کاهش یافت و در عمل و با توجه به محدودیت‌های خرید نفت‌خام در پی جنگ روسیه و اوکراین مجموع تولید نفت اوپک به کمتر از ۸/ ۲۸میلیون بشکه در روز کاهش یافت. با توجه به اینکه تولید و صادرات نفت و گاز ایران به شرایطی مانند تحریم، وضعیت پرداختی بازارهای هدف، مشکلات داخلی و… وابسته است، نمی‌توان به‌طور دقیق حدس زد که سهم تولید نفت و گاز ایران از سبد نفتی اوپک چقدر خواهد بود.

در آخرین نشست اوپک توافق شد که سهم کشورهای عضو از سبد نفتی اوپک براساس میزان تولید نفت‌خام هر کشور تعیین می‌شود که با توجه به آخرین مذاکرات صورت‌گرفته در نشست غیر‌رسمی اوپک‌پلاس و کاهش نزدیک به ۲میلیون بشکه‌ای نفت‌خام و از طرفی معاف بودن ایران از تعیین سهمیه، پیش‌بینی می‌شود که در سال‌جاری و براساس اعلام وزیر نفت ایران در محدوده ۸/ ۲میلیون بشکه از ظرفیت ۸/ ۳میلیون بشکه، تولید نفت خود را حفظ کند. البته وقتی به ظرفیت‌ها نگاهی می‌اندازیم، هنوز فرصت‌های بی‌نظیر توسعه نفتی و گازی در کشور وجود دارد.

اگر به‌درستی توسعه میادین گازی را دنبال کنیم، میدان‌های نفتی را توسعه دهیم و گازهای همراه نفت حاصل از این توسعه میادین را به‌دست بیاوریم و روی مساله بهینه‌سازی مصرف در داخل بیشتر تمرکز کنیم، آینده روشن است؛ اما غفلت از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها تصویری ناخوشایند از آینده انرژی‌های هیدروکربوری در ایران به نمایش می‌گذارد، ضمن آنکه اکنون انرژی‌های تجدید‌پذیر پشت درها منتظر ایستاده‌اند تا جای انرژی‌های فسیلی را بگیرند و اندکی تاخیر در عمل و سستی، فرصت ظهور این پتانسیل‌ها را نیز از ایران خواهد گرفت.

توجه داشته باشیم یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید هرچه سریع‌تر روی تحقق آن پافشاری کنیم، مساله افزایش ضریب بازیافت نفت‌خام و همین‌طور فشارافزایی در میدان مشترک پارس‌جنوبی است. در حال حاضر متوسط ضریب بازیافت نفت خام در همه دنیا حدود ۳۴درصد است؛ اما ضریب فعلی بازیافت نفت خام در ایران حدود ۱۰درصد‌ از این میانگین پایین‌تر است. اگر به ضریب بازیافت نفت خام در کشورهایی مانند عربستان که حدود ۵۰درصد‌ و دوبرابر ضریب بازیافت نفت خام ایران است نیندیشیم، حداقل باید به میانگین جهانی دست یابیم و این ازدیاد برداشت، کمک خواهد کرد که سرمایه ملی زیر زمین مدفون نشود و برخلاف تصور عوامانه و مردود، ثروت ملی از این طریق برای نسل‌های آتی حفظ شود.

از طرفی تصور کارشناسان اکنون بر این است که ایران با توسعه و ازدیاد برداشت می‌تواند ۷میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام داشته باشد. در مورد گاز طبیعی نیز حداقل ۵۰۰میلیون مترمکعب در روز توان ظرفیت نهفته در کشور وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر آن را از حالت بالقوه به حالت بالفعل درآوریم. اکنون کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری با سرعت تمام با بالاترین ضریب ممکن در حال توسعه و برداشت نفت و گاز هستند. در همسایگی ما نیز عراق را می‌توان مثال زد که تولید تاریخی آن نصف ایران بوده؛ اما اکنون روی دستیابی به تولید ۵میلیون بشکه و سپس ۷میلیون بشکه در روز بحث می‌کند و جایگاه ایران را در اوپک گرفته است. این کشور با استفاده از تکنولوژی روز جهان، توسعه صنعت نفت خود را تسریع کرده است. بنابراین لازم است ما هم با بهبود روابط بین‌المللی و انتقال سرمایه و تکنولوژی به کشور، خودمان را از این ثروت و جایگاه درخور بین‌المللی محروم نکنیم.

در این زمینه برخی می‌گویند که نفت و گاز سرمایه بین نسلی است و بدون توسعه، باید آن را برای نسل بعدی حفظ کرد، اما مساله اینجاست که جهان از سال ۲۰۵۰ رویکرد خود را نسبت به انرژی مصرفی تغییر خواهد داد و پیش از آنکه انرژی‌های تجدید‌پذیر و هیدروژن، منابع نفت و گاز ما را از سبد انرژی مصرفی دنیا خارج کنند باید آنها را توسعه دهیم و برای این کار سرمایه‌ای لازم است که در ایران نمی‌توان یافت و تکنولوژی‌ای موردنیاز است که در اختیار ما نیست. اما اگر با بهبود روابط بین‌المللی و منطقه‌ای، ایجاد شرایط برد-برد جهانی، تامین سرمایه و تکنولوژی موردنیاز که در اختیار ما نیست می‌توان با عبور از خودتحریمی‌ها و اصلاح سیاست‌های انرژی و نیز بهینه‌سازی مصرف، این ثروت را پیش از اتمام عمر نفت، استخراج کنیم و درآمد آن را به بخش‌های مولد اقتصاد تزریق کنیم تا به‌مرور سهم نفت از این اقتصاد بزرگ و مولد کمتر از سایر بخش‌ها شود، توانسته‌ایم به صورت عملی و موفق به اقتصاد بدون نفت برسیم که در اصل سیاست انتقال بین نسلی ثروت را نیز در بطن خود دارد.

بنابراین آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی که امروز می‌گیریم وابسته است. می‌توان آینده انرژی در ایران را چنین تصور کرد که توانسته‌ایم به‌خوبی از پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم و زمانی که دنیا به سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کند، ما در آن دوره نیز یکی از بازیگران اصلی باشیم یا با ثروت عظیم در زیر خاک خداحافظی کنیم و در تامین انرژی به کشورهای دیگر وابسته باشیم. آنچه امروز جای آن در رسیدن به موقعیت ممتاز در زمینه انرژی خالی است تصمیم و اراده ملی و هم‌صدایی برای حال و آینده ممتاز در زمینه انرژی است. باید روی توسعه و مدیریت مصرف انرژی با سیاست‌های صحیح مدیریتی بیشتر تمرکز کرد و تنها منافع ملی را اساس سیاستگذاری‌ها قرار داد.

منبع: اتاق ایران